Dworzec kolejowy w Łańcucie

Dn. 29 maja 2012 r. oddany został do użytku nowy budynek dworca kolejowego w Łańcucie. Na tę okoliczność pragniemy zaprezentować Państwu najstarszy łańcucki obiekt stacyjny, który pojawił się w naszym mieście wraz z początkiem rozwoju kolei i służył podróżnym do 1915 r.

W 1859 r. w Łańcucie pojawiła się droga żelazna, a wraz z nią obiekt stacyjny o typowej dla małych miast, galicyjskiej architekturze. Miejscowa linia kolejowa, która wyróżniała się bardziej okazałymi budynkami dworcowymi, niż te spotykane w innych częściach regionu, należała wówczas do kolei Karola Ludwika. Pomimo stosowania tych samych rozwiązań architektonicznych, trudno było tu spotkać dwa identyczne obiekty. Dworce pozostałych linii były znacznie skromniejsze, często też bliźniaczo do siebie podobne. Z jednej strony praktyczne, z drugiej zaś pozbawione większych walorów estetycznych. Niezależnie jednak od swej architektonicznej formy, większość tych obiektów prezentowała się ciekawie. Zwykle ulokowane były one na miejskich peryferiach (kilkaset metrów do kilku kilometrów poza granicami miasta) co wynikało z braku odpowiednio ukształtowanych i rozległych terenów w samym mieście. Już od początku swego funkcjonowania, oprócz obsługi kolejowego ruch pasażerskiego, dworce spełniać zaczęły szereg innych zadań, wpływając często na rozwój przestrzenny miast. W przypadku Łańcuta kolej miała jednak znikomy wpływ na układ jego terytorium.

Łańcucki dworzec kolejowy, niewiele swą formą odbiegał od pozostałych dworców spotykanych w innych częściach austro - węgierskiej monarchii. Wybudowany w stylu austriackich dworców prowincjonalnych, służył turystom i mieszkańcom Łańcuta do 1915 r., kiedy to na skutek działań wojennych został spalony, a następnie zburzony. Była to budowla symetryczna, której środkową dwukondygnacyjną część pokrywał dwuspadowy dach, tworzący w górnej części trójkątny przyczółek zawarty między gzymsami. W części tej, nad głównym wejściem do budynku znajdował się balkon z tralkową balustradą. Boczne części dworca, pokryte dachem poprzecznym były jednokondygnacyjne. W budynku występowały trzy pozorne ryzality – środkowy i dwa boczne. W takiej właśnie formie obiekt przetrwał do majowego ataku Rosjan, którzy oprócz dworca zniszczyli budynek starostwa, pocztę, kasyno i kilka obiektów prywatnych.

Niezależnie od tego w jakim regionie Polski czy świata znaleźlibyśmy się wówczas, uderzający pozostawał fakt, że dworce z założenia miały być nie tylko funkcjonalne, ale i reprezentacyjne. Dbałość o styl i detal sprawiała, że niejednokrotnie stawały się one wizytówką danego miejsca. Łańcucki obiekt choć skromny w istocie był jednym z ciekawszych budynków użyteczności publicznej w mieście. Podobnie jak wiele dworców kolejowych na świecie, już w XIX w. spełniał rolę o wiele szerszą niż ta, która ograniczała się do jego najbardziej podstawowych zadań. Jego okolice były dogodnym miejscem handlowym i usługowym, co szybko postanowili wykorzystać łańcuccy ordynaci. W przypadku Łańcuta sam teren przydworcowy był miejscem w obrębie, którego rozwijał się przede wszystkim miejscowy przemysł. Jeszcze przed poprowadzeniem linii kolejowej działała tu cukrownia, zaś na początku XX w. działać zaczęła likiernia (przeniesiona z Folwarku Górnego) i rafineria spirytusu, które usytuowano tu m.in. przez wzgląd na bliskość torów. Warto przytoczyć też parę faktów z czasów pierwszych łańcuckich ordynatów, kiedy to obok dworca otwarto specjalną austerię, oferującą likiery z łańcuckiej fabryki. Hr. Alfred Potocki - I ordynat, mający swe sklepy firmowe we Lwowie i Wiedniu nie bez przyczyny okolice dworca obrał za punkt sprzedaży, a tym samym reklamy swych firmowych produktów. Jego syn hr. Alfred Potocki - II ordynat kilka lat później uzyskał od władz kolei zgodę na to by przejeżdżające przez Łańcut pociągi zatrzymywał się na dłuższą chwilę, umożliwiając turystom zakup łańcuckich specjałów. Teren przydworcowy był także miejscem spacerów. Łańcucki deptak prowadzący z miasta do stacji był szeroką ścieżką łączącą ul. Grunwaldzką z Polną, a następnie skręcającą lekkim łukiem ku północy w stronę zabudowy kolejowej. Ten stosunkowo szeroki, obsadzony jesionami trakt posiadał żwirową nawierzchnię. Specjalne słupki umiejscowione od strony w/w ulic uniemożliwiały wjazd furmanek na deptak, oddając go na wyłączność spacerowiczom. Sama zabudowa kolejowa z czasem powiększyła się o budynek mieszkalny wybudowany na pocz. XX w. z przeznaczeniem na mieszkania pracowników kolei oraz o wybudowany w latach 30 – tych XX w. budynek administracyjny z przeznaczeniem na obiekt pomocniczy kolei.

Dworce kolejowe skupiające wielu ludzi, bez wątpienia były ważnymi punktami w miastach. Poprzez swą architekturę i wielkość, sporo mówiły o danym miejscu, często wywierając na podróżnych niezapomniane wrażenie. Podróżując po świecie spotykano się z ogromną różnorodnością wśród tych obiektów. Jednak niezależnie od okazałości czy stylu, uderzający pozostawał fakt, że budynki te zawsze były punktami, do wizerunku, których przykładano dużą wagę. Kiedy patrzymy na stare fotografie Łańcuta, odsłaniające przed nami miejską zabudowę, zwykle parterową, często drewnianą, wydaje się, że miejscowy dworzec, podobnie jak powstające w mieszczańskich ogrodach wille, „przykuwał” uwagę zarówno mieszkańców jak i podróżnych. Oceńcie zresztą Państwo sami czy prezentowany poniżej obiekt wart był uwagi?

Joanna Kluz

Bibliografia:
1. Opaliński D., Rola dworców kolejowych w rozwoju przestrzennym miast galicyjskich [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, pod red. Z. Beiersdorfa i A. Laskowskiego, Jasło 2001,
2. Nitkiewicz M., Rys historyczny (1838-1944) [w:] Łańcuckie zakłady przemysłu spirytusowego, Łańcut 1988,
3. Trześniowski Z., Łańcuckie place i ulice - Na deptaku w Łańcucie, Łańcucki Biuletyn Miejski, nr 40/2009,