Choć plecenie jest zapewne jedną z najstarszych umiejętności człowieka, starszą niż wykonywanie narzędzi, to technika ta na szeroką skalę rozwinęła się w Europie dopiero w 2. połowie XIX wieku.

Wówczas to na terenach Podkarpacia, korzystając z wikliny naturalnie porastającej brzegi rzek, zaczęto w wielu gminach zakładać szkolne wytwórnie, wykonujące obok prostych koszy, także bardziej skomplikowane formy meblowe. Asortyment był naprawdę szeroki: od wygodnych foteli różnej wielkości i przeznaczenia, przez siedziska do codziennego użytku i sprzęty służące do odpoczynku w czasie dnia, po liczne stoliki pomocnicze – do herbaty, robótek i kwiatów. Powstawały także i większe meble, jak urokliwe budy ogrodowe, o kształcie przypominającym nieco jednoosobowe kosze plażowe, a także ażurowe etażerki, pełne szafki, nawet biurka. Proponowane w katalogach handlowych wzory można było zamówić, kierując się osobistym gustem przy wyborze materiału i kolorystyki.

Jak w każdej nowoczesnej firmie, inwestowano w reklamę i współpracę z artystami. Chwalono się swymi wyrobami w prasie codziennej i branżowej, jak również na licznie wówczas organizowanych targach przemysłowo-rolniczych. Garnirowano nimi galerie wystawowe. Meble plecione były elementem wyposażenia skromnych mieszkań, willi i pałaców, kawiarni i atelier fotograficznych. Nie zawsze wyroby powstające w ramach współpracy z młodymi artystami okazywały się komfortowe, zdumiewały czasami formą i dekoracją, a jednak informacje – dobre czy złe – wpływały na popularność tych wyrobów.

Na Podkarpaciu między 4. ćwiercią XIX a 1. ćwiercią XX wieku działało około 30 większych i mniejszych szkół plecionkarskich, zwanych wówczas koszykarskimi, w których obok nauki istotną częścią działalności uczniów była produkcja mebli i sprzętów plecionych. Na ziemiach polskich było to wtedy główne zagłębie wytwórczości plecionkarskiej. Warto wymienić chociażby Rudnik, Skołyszyn, Albigową, Dżurów, Bilinkę, Czerwoną Wolę. Prócz krajowej wikliny i trzciny wykorzystywano sprowadzane z zagranicy egzotyczne materiały plecionkarskie i konstrukcyjne: rotang, peddig, malakę i bambus. Meblom nadawano formy zbliżone do aktualnego stylu mebli stolarskich, jakkolwiek trzeba przyznać, że często i konstrukcje, i kształty, i dekoracje były powtarzane przez długi czas.

Po I wojnie światowej produkcja nabrała tempa, wyroby jednak stały się mniej wysublimowane, choć zaopatrywały większą część społeczeństwa. Wytwórczość mebli plecionych przynajmniej dwukrotnie przewyższała w Polsce produkcję mebli stolarskich. Nie było przestrzeni publicznych i prywatnych pozbawionych mebli z tego naturalnego, elastycznego i ciepłego materiału. Po II wojnie wytwórczość ta nie była już tak intensywna, chociaż nadal w wielu gminach pracowali koszykarze.

W zbiorach Zamku w Łańcucie zachowały się (jako najliczniejszy zbiór w Polsce!) meble plecione z wyposażenia rezydencji z czasów Potockich. Meble te powstały właśnie na Podkarpaciu, w najbliższej okolicy Łańcuta, a może nawet w wytwórni na terenie zamku. W roku 2005 większość z nich – wraz z innymi meblami plenerowymi – poddano konserwacji. Dokonali tego prywatni sponsorzy.

Spośród materiałów plecionkarskich wiklina pozostała materiałem nadal nowoczesnym. Żal, że nie jest współcześnie szeroko wykorzystywana do produkcji zabawek dla dzieci, mebli plenerowych czy galanterii, by stanowić wizytówkę gmin, jak było to dawniej.

tekst: dr Anna Feliks - muzealnik, kustosz dypl.; od 1997 roku związana z Muzeum Narodowym w Warszawie; autorka licznych artykułów z zakresu historii meblarstwa, wnętrzarstwa, kolekcjonerstwa i handlu dziełami sztuki. Zajmuje się także badaniami różnych rodzajów zabytkowych mebli plenerowych w Polsce.