Muzeum – Zamek w Łańcucie
Pomnik historii, Muzeum rejestrowane

Mapa strony

Johann Gottlieb Naumann

Johann Gottlieb Naumann (1741–1801) – niemiecki kompozytor i dyrygent; był największą indywidualnością muzyczną Drezna w okresie między Hassem a Weberem. Prowadził ożywioną działalność twórczą i organizacyjną na terenie teatrów operowych niemal całej Europy. Zapisał ważną kartę w historii muzyki jako prekursor niemieckiej opery narodowej. Swoje kompozycje sygnował często jako Johann (bądź Giovanni) Amadeo Naumann Sassone (Saksończyk).

Urodził się w Blasewitz[1] pod Dreznem (w ówczesnym Elektoracie Saksonii, związanym unią personalną z Polską[2]). Pochodził z ubogiej rodziny rolniczo-rzemieślniczej. Wyrósł w atmosferze bliskiego kontaktu z muzyką, m.in. dzięki ojcu, łączącemu pracę na roli z działalnością wiejskiego skrzypka i trębacza. Wcześnie też ujawnił wybitne uzdolnienia muzyczne. Od dzieciństwa cechował się wyjątkową determinacją w dążeniu do wykształcenia muzycznego, mimo niechętnego stanowiska rodziców. Początkowo uczył się gry na organach i fortepianie u organisty kościelnego w Loschwitz, a od trzynastego roku życia – po krótkim incydencie, kiedy to rodzice bezskutecznie próbowali go zmusić do nauki ślusarstwa – kontynuował edukację muzyczną prawdopodobnie w Kreuzschule w Dreźnie, gdzie jako członek chóru uczestniczył w wielu koncertach oratoryjnych.

Po wybuchu wojny siedmioletniej i wtargnięciu armii pruskiej do Saksonii wyjechał w 1757 r. do Hamburga z przygodnie poznanym szwedzkim skrzypkiem Andersem Wesströmem (ur. ok. 1720 r.), a w niespełna rok później udał się w ślad za nim do Włoch. Uniknął w ten sposób pruskiej służby wojskowej, ale faktycznym motywem jego wyjazdu była głęboka fascynacja włoską kulturą muzyczną.

Od maja 1758 r. przebywał w Wenecji, następnie w Padwie, gdzie pobierał lekcje gry na altówce oraz teorii muzyki u Giuseppe Tartiniego, utrzymując się w tym czasie z koncertów i kopiowania nut. Tartini, ujęty wybitnym talentem Naumanna, wprowadził go na salony arystokratyczne, a także otoczył codzienną opieką (m.in. interweniował, uwalniając go od wyzysku finansowego ze strony Wesströma). Wkrótce Naumann nawiązał kluczowe dla swojej dalszej kariery kontakty z przebywającymi w Republice Weneckiej Giovannim Battistą Ferrandinim – byłym kapelmistrzem dworu bawarskiego, oraz Johannem Adolfem Hassem –  kapelmistrzem na dworze króla polskiego (Augusta III) i elektora saskiego. Zdobył także zainteresowanie w kręgach mecenasów sztuki.

W 1762 r. przez kilka miesięcy studiował kontrapunkt w Bolonii pod kierunkiem sławnego franciszkanina Giovanniego Battisty Martiniego. W tym samym roku – dzięki protekcji mecenasów – zadebiutował w Wenecji jako kompozytor operowy, tworząc dla Teatro San Samuele operę-intermezzo Il tesoro insidiato. W następnym sezonie operowym skomponował (wraz z dwoma innymi twórcami) dramma giocoso Li creduti spiriti, wystawione w weneckim teatrze San Cassiano.

W 1764 r. wrócił do Drezna, gdzie z rekomendacji Hassego i Ferrandiniego objął stanowisko tzw. drugiego kompozytora muzyki kościelnej na odradzającym się po wojnie siedmioletniej dworze saskim. Odtąd nieustannie piął się po kolejnych szczeblach kariery artystycznej: po roku awansował na „kompozytora muzyki kościelnej i kameralnej”, a od 1776 r. pełnił już oficjalną funkcję kapelmistrza. Dziesięć lat później został głównym kapelmistrzem (Oberkapellmeister) Drezna, uzyskując w ten sposób decydujący wpływ na życie muzyczne miasta. Przez cały ten okres konsekwentnie odrzucał konkurencyjne propozycje stałego zatrudnienia płynące z zagranicy, np. ze strony Fryderyka II (króla pruskiego) czy komisji dworu duńskiego. Warto dodać, że podobnie jak wiele wybitnych postaci tamtej epoki wstąpił do loży masońskiej.

Niezależnie od pełnienia obowiązków na dworze saskim odbył szereg podróży zagranicznych. Już w rok po objęciu pierwszej posady w Dreźnie udał się do Włoch w celu pogłębienia studiów muzycznych. Dla teatru w Palermo skomponował operę L’Achille in Sciro, a po powrocie do Saksonii w 1768 r. – operę La clemenza di Tito, wykonaną z okazji ślubu księcia elektora Fryderyka Augusta III (wnuka króla Polski Augusta III Sasa, późniejszego księcia warszawskiego). W latach 1772–74 przebywał w Monachium, Wenecji i Padwie, gdzie wystawiał swoje kolejne opery (m.in. Solimano). Był doradcą króla szwedzkiego Gustawa III w jego planach zreformowania królewskiej orkiestry dworskiej i zapoczątkowania szwedzkiej opery narodowej. Szwecję odwiedzał trzykrotnie, realizując zamówienia króla; w 1872 r. skomponował operę-balet Amphion (do tekstu szwedzkiego), a w następnych latach poprowadził w nowo wybudowanym gmachu Kungliga Teater w Sztokholmie premiery swoich dwóch szwedzkich tragedii lirycznych: Cora och Alonzo[3] i Gustaf Wasa. W Kopenhadze, gdzie również zlecono mu zreformowanie kapeli dworskiej, skomponował na urodziny króla Chrystiana VII duńską operę Orpheus og Eurydike (1786 r.). Pod koniec lat osiemdziesiątych współpracował z Operą Królewską w Berlinie.

W 1792 r. Naumann osiągnął szczyty kariery artystycznej, a przy tym cieszył się wysoką pozycją społeczną, przypieczętowaną małżeństwem z córką duńskiego wiceadmirała, Cathariną von Grodtschilling. Jednak w tym samym czasie jego zdrowie zaczęło się pogarszać (m.in. pojawiły się oznaki niedosłyszenia), co zmusiło go do stopniowego ograniczania aktywności na terenie teatrów operowych. W ostatnich latach życia zwrócił się ku twórczości religijnej, rozwijając jednocześnie działalność pedagogiczną.

Zmarł jesienią 1801 r. w Dreźnie wkrótce po przebytym udarze mózgu, w czasie kiedy dwór saski pertraktował już z jego następcą na stanowisku kompozytora rezydenta w Operze Drezdeńskiej.

Dorobek kompozytorski Naumanna jest nadzwyczaj bogaty i obejmuje ok. 25 dzieł scenicznych, 12 oratoriów do tekstów włoskich i francuskich, kilkadziesiąt mszy i innych utworów religijnych, liczne kantaty niemieckie oraz pieśni, a także sporą ilość utworów instrumentalnych, m.in. 12 sinfonii-uwertur (nie licząc kilku zaginionych), koncert klawesynowy (fortepianowy) i stosunkowo obszerną kameralistykę.

Mirosław Płoski

[1] Obecnie dzielnica Drezna.

[2] Wówczas w osobie elektora saskiego Fryderyka Augusta II – króla polskiego Augusta III Sasa.

[3] Cora uzyskała największą popularność wśród oper Naumanna; szybko doczekała się przekładu niemieckiego i obecnie – dzięki zawartym w niej elementom sentymentalizmu i romantyzmu – jest uważana za poprzedniczkę Wolnego strzelca Carla Marii von Webera.


Utwory:

Copyright © 2010–2021 Stowarzyszenie Artystyczne Horizon / Horizon Art Society
Copyright © 2008-2012 Castle Museum in Łańcut
Projekt i realizacja www.activedot.pl O serwisie