Adam Wroński
Adam Wroński (ur. w 1850 lub 1851 r., zm. w 1915 r.) – polski skrzypek, dyrygent, kompozytor, pedagog i działacz kultury muzycznej.
Początkowo kształcił się w rodzinnym Krakowie – w Bursie Muzycznej przy c.k. Instytucie Technicznym (studiował tam m.in. grę na skrzypcach i fortepianie oraz teorię muzyki), później – w Konserwatorium Wiedeńskim. Jako profesjonalny skrzypek podczas odbywania służby wojskowej trafił do orkiestry 70. Pułku Piechoty w Wiedniu, prowadzonej przez Michała Zimmermanna, od którego nauczył się sztuki instrumentacji. Tam osiągnął swoje pierwsze sukcesy artystyczne – szybko awansował na zastępcę kapelmistrza, a w 1867 r. koncertujący pod jego batutą zespół zdobył główną nagrodę na Exposition Universelle w Paryżu. W późniejszym okresie objął kierownictwo orkiestry wojskowej 40. Pułku Piechoty w Krakowie i w ciągu kilku lat – po wielu usilnych staraniach – poszerzył ją do pełnego składu symfonicznego.
Stworzona przez Wrońskiego orkiestra symfoniczna walnie przyczyniła się do rozwoju życia muzycznego w ówczesnym Krakowie, m.in. prezentowała twórczość najnowszą i wspomagała ruch amatorski. Odkąd stała się stacjonarnym zespołem Teatru Starego (kierowanego przez Stanisława Koźmiana), regularnie akompaniowała do spektakli teatralnych i samodzielnie koncertowała w antraktach. Z inicjatywy Wrońskiego podjęto też stałą współpracę z krakowską operetką, której kierownictwo sprawował w tym czasie Kazimierz Hofman.
W 1875 r., wzorując się na wiedeńskiej rodzinie Straussów, kompozytor zorganizował własną orkiestrę taneczną w Krynicy (tzw. orkiestrę zdrojową). Wkrótce stała się ona jedną z głównych atrakcji kolejnych sezonów kąpielowych w tym uzdrowisku. Po latach krakowski muzykolog Józef Reiss tak oto wspominał niepowtarzalną atmosferę koncertów odbywających się w Krynicy z udziałem Wrońskiego (fragment artykułu z 1936 r.):
O godzinie szóstej rano [orkiestra] rozpoczynała (…) swój koncert „Modlitwą” i pracowicie dzień cały niemal poświęcała dla rozrywki gości, dając program niezmiernie urozmaicony i cenny pod względem artystycznym: A więc na wstępie marsz, potem uwertura lub fantazja, dalej tańce, przeplatane jakąś minjaturą liryczną. Wykonanie było wzorowe, bo Wroński dbał o dobór sił; nie brakło nieraz i wirtuozów z ukończonem konserwatorjum zagranicznem, zwłaszcza wśród skrzypków.
Słuchano z satysfakcją: często cisnęły się tłumy przed orkiestrą. Gdy rozległy się dźwięki walca, sam Wroński brał skrzypce do ręki i zwrócony do publiczności podkreślał soczystość kantyleny i pięknym tonem i rozmachem rytmicznym elektryzował słuchaczów[1].
W 1882 r., w wyniku przegrupowania sił zbrojnych w Galicji, przeniesiono do Rzeszowa 40. Pułk Piechoty, a wraz z nim również podlegającą mu orkiestrę wojskową. Tymczasem w Krakowie pilnie rozpoczęto organizowanie od podstaw nowej orkiestry symfonicznej (wiadomo, że na rzecz tej inicjatywy aktywnie działał sam Władysław Żeleński). Stanowisko dyrektora zespołu przypadło Wrońskiemu, który z wielkim zaangażowaniem przystąpił do kompletowania obsady instrumentalnej. Utworzona w ten sposób Orkiestra Miejska, zasilona po części przez muzyków z Krynicy, funkcjonowała przez cztery lata, po czym w 1885 r. została dość niespodziewanie rozwiązana z przyczyn finansowych.
Niedługo po tym wydarzeniu Wroński opuścił Kraków i zajął się m.in. propagowaniem muzyki polskiej na terenie mniejszych ośrodków kulturalnych Galicji Wschodniej, takich jak Kołomyja czy Sambor, gdzie stanął na czele miejscowych towarzystw muzycznych (miało to niebagatelne znaczenie nie tylko dla aktywizacji lokalnego życia kulturalnego, ale także dla podtrzymania polskiej tożsamości narodowej na kresach wschodnich). Nie tracił przy tym kontaktu z Krynicą, prowadząc tam regularnie orkiestrę zdrojową podczas letnich sezonów koncertowych. Od 1897 r. dyrygował również orkiestrą teatralną we Lwowie.
W 1907 r. powrócił na krótko do Krakowa i objął dyrekcję orkiestry i szkoły muzycznej Towarzystwa Przyjaciół Muzyki „Harmonia”. Po roku przeniósł się ponownie do Lwowa, gdzie otrzymał posadę dyrygenta w operze i operetce. Porzuciwszy i tę pracę, podjął się przewodniczenia Towarzystwu Muzycznemu w Stryju.
Zmarł w Krynicy w półtora roku po wybuchu I wojny światowej.
Był bardzo płodnym kompozytorem, a przy tym świetnym melodystą, co sprawiło, że okrzyknięto go „polskim Straussem” (nb. tak nazywano również innego przedstawiciela muzyki polskiej objętego programem digitalizacji muzykaliów łańcuckich – Leopolda Lewandowskiego, działającego w II połowie XIX w. w Warszawie). Wśród ok. 250 utworów, jakie pozostawił po sobie Wroński, można znaleźć uwertury, fantazje i marsze na orkiestrę, miniatury skrzypcowe i fortepianowe, pieśni solowe i chóralne, a także przykłady muzyki scenicznej (m.in. operetka Maciek Samson). Znaczną część jego twórczości stanowią tańce, przeznaczone na fortepian, orkiestrę lub mniejsze składy instrumentów; są to walce (m.in. popularny walc Na falach Wisły), galopy, mazury, polonezy, polki, krakowiaki itp. Warto odnotować, że skomponowany przez Wrońskiego zbiór krakowiaków, zatytułowany Znad Wisły, został nagrodzony na konkursie kompozytorskim odbywającym się pod patronatem księcia Konstantego Lubomirskiego w 1904 r.
Mirosław Płoski
[1] Józef Reiss, Polski Strauss. W 20-lecie śmierci Adama Wrońskiego. „Orkiestra” 1936, nr 2 (65), s. 20–22.
