Peter Hänsel
Peter Hänsel (Haensel), 1770–1831 – niemiecki skrzypek i kompozytor, wieloletni kapelmistrz i koncertmistrz w służbie księżnej Izabeli Lubomirskiej.
Urodził się w Lipowej (Leipe, Deutsch-Leippe[1]) na Śląsku w powiecie grodkowskim, na terenie przyłączonej do Prus części ówczesnego Księstwa Nyskiego. Podobnie jak Józef Elsner, urodzony półtora roku wcześniej w pobliskim Grodkowie (Grottkau), tak i Hänsel wywodził się z lokalnej społeczności śląskiej, wśród której obok dominującego poczucia przynależności do kultury niemieckiej współistniał element tradycji polskiej.
Edukację ogólną i muzyczną otrzymał w Warszawie od swojego wuja, pod którego kierunkiem wykształcił się na profesjonalnego skrzypka. W wieku szesnastu lat zdobył engagement do orkiestry księcia Grigorija Potiomkina w Petersburgu, prowadzonej przez włoskiego kompozytora Giuseppe Sartiego. Po wygaśnięciu rocznego kontraktu wrócił do Warszawy, następnie – wiosną 1791 r. – przeniósł się do Wiednia, gdzie wkrótce został koncertmistrzem księżnej marszałkowej Lubomirskiej (przebywającej na stałe w stolicy państwa Habsburgów od czerwca tegoż roku). Przez następne 25 lat pozostawał w bezpośrednim otoczeniu Lubomirskich, dzieląc swój czas między Wiedeń a Łańcut. W Łańcucie bywał zwykle w ciągu letnich miesięcy, a pozostałe pory roku spędzał w Wiedniu. Warto zaznaczyć, że po śmierci Izabeli Lubomirskiej (1816 r.) otrzymał z majątku jej spadkobierców dożywotnią pensję (zagwarantowaną od 1796 r.), dzięki której mógł w nieskrępowany sposób kontynuować swą działalność artystyczną prowadzoną odtąd wyłącznie na terenie stolicy cesarstwa.
Od 1792 r. przez kilka lat pobierał lekcje kompozycji u Josepha Haydna; właśnie jemu zadedykował swoje trzy kwartety smyczkowe op. 5. Pod koniec 1802 r., zaopatrzony w rekomendację Haydna[2], wyjechał na sześć miesięcy[3] do Paryża, gdzie pod okiem Ignaza Pleyela doskonalił swój warsztat kompozytorski. Bezpośrednia styczność z kulturą muzyczną Francji wywarła znaczny wpływ na ostateczne ukształtowanie się estetyki twórczej Hänsla.
Zmarł w 1831 r. w Wiedniu. Prawdopodobnie padł ofiarą wielkiej epidemii cholery, przetaczającej się w tym czasie przez miasto.
Komponował niemal wyłącznie muzykę kameralną, głównie na instrumenty smyczkowe. W swoich dziełach ulegał początkowo wpływom Haydna, z czasem także Schuberta; w opinii Huberta Unverrichta, czołowego badacza jego twórczości, przejął wiele z techniki kompozytorskiej Beethovena[4]. W stylu kompozytora zauważalne są ponadto inspiracje francuskie i polskie.
Dorobek twórczy Hänsla liczy m.in. 58 kwartetów smyczkowych, 5 kwintetów smyczkowych, 2 zbiory triów smyczkowych, 15 duetów na 2 skrzypiec oraz 30 polonezów na 2 skrzypiec i kontrabas bądź na skrzypce, altówkę i kontrabas. W niektórych, zwłaszcza wcześniejszych dziełach kompozytor wychodził poza obsadę stricte smyczkową czy kameralną; należą do nich: aria z wariacjami na harfę op. 4, Thème varié na flet, 2 skrzypiec i wiolonczelę op. 10, Thème varié na wiolonczelę i orkiestrę op. 12 oraz dwa kwartety – klarnetowy B-dur op. 19 i fletowy G-dur op. 21.
Bogaty zbiór kompozycji Hänsla znajduje się w bibliotece łańcuckiej.
Mirosław Płoski
[1] Niemieckie brzmienie nazwy miejscowości wg Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. Filipa Sulimierskiego (hasło: Lipowa w 1. znaczeniu, t. 5, s. 281 – Warszawa 1884 r.).
[2] Z listu rekomendacyjnego do Pleyela (6.12.1802 r.): „[Hänsel to] przemiły młody człowiek, mający jak najlepszy charakter, a przy tym świetny skrzypek. […] Sam zobaczysz, jak bardzo jest utalentowany, kiedy przejrzysz jego trzy nowe kwartety. Jest na służbie u polskiej księżnej Lubomirskiej i z tego powodu sugerowałbym, żebyś okazał mu względy.” („Ueberbringer dieses mit Nahmen Haensel mein Compositions Schüller – ein liebenswürdiger Junger Mann mit den schönsten Carracteur, zugleich ein sehr guter Violinspieler […] sein Talent wirst du aus seinen 3 neuen quartetten nehmen, Er ist in diensten bey der Pohlnischen Fürstin Lubomirsky: ich empfehle ihn derowegen in deine wohlgewogenheit”); cyt. za: Howard Ch. Robbins Landon (red.), Joseph Haydn: Gesammelte Briefe und Aufzeichnungen, Kassel 1965, s. 415 (tłum. M.P.).
[3] Niektóre źródła informują mylnie o całorocznym pobycie – por. np. Hänsel, Peter, hasło [w:] Constant von Wurzbach, Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, Wien 1861 r., t. 7, s. 182.
[4] Zob. Hubert Unverricht, Musikalische Wechselbeziehungen zwischen Schlesien und Polen seit dem 18. Jahrhundert [w:] Schlesien. Land zwischen West und Ost, Gerda Weber Verlag, Lorch 1985, s. 120. Nb. publikacja ta zawiera notkę autobiograficzną Hänsla (s. 117–120).
Utwory:
- Temat z wariacjami na wiolonczelę i orkiestrę C-dur op. 12
- Kwartet smyczkowy Es-dur op. 1 nr 1
- Kwartet smyczkowy D-dur op. 1 nr 2
- Kwartet smyczkowy e-moll op. 1 nr 3
- Kwartet smyczkowy F-dur op. 2 nr 1
- Kwartet smyczkowy A-dur op. 2 nr 2
- Kwartet smyczkowy G-dur op. 2 nr 3
- Kwartet smyczkowy C-dur op. 3 nr 1
- Kwartet smyczkowy F-dur op. 3 nr 2
- Kwartet smyczkowy g-moll op. 3 nr 3
- Kwartet smyczkowy f-moll op. 8 nr 1
- Kwartet smyczkowy C-dur op. 8 nr 2
- Kwartet smyczkowy G-dur op. 8 nr 3
- Kwartet smyczkowy Es-dur op. 10 nr 1
- Kwartet smyczkowy D-dur op. 10 nr 2
- Kwartet smyczkowy C-dur op. 10 nr 3
- Kwartet smyczkowy B-dur op. 18
„Brillant” / „Brillante” - Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę G-dur op. 11
- Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę C-dur op. 13
